Pochodzenie i krzyżówka genetyczna
Catuaí to krzyżówka dwóch odmian: wysoce plennej Mundo Novo oraz kompaktowej Caturry. Została stworzona przez Instituto Agronômico (IAC) w Campinas, w stanie São Paulo w Brazylii. Roślina jest bardzo plenna w porównaniu do Bourbonu, m.in. dzięki niewielkim rozmiarom, które umożliwiają znacznie gęstsze nasadzenia — niemal dwukrotnie większe zagęszczenie roślin. Kształt rośliny ułatwia również stosowanie zabiegów ochrony roślin przeciwko szkodnikom i chorobom.
Cechy morfologiczne i podatność na choroby
Catuaí cechuje się dużą wigorem i niskim wzrostem, choć jest mniej kompaktowa niż Caturra. Odmiana ta jest jednak bardzo podatna na rdzę kawową (coffee leaf rust). Nazwa „Catuaí” pochodzi z języka Guarani i oznacza „bardzo dobry”. Obecnie uważa się, że Catuaí oferuje dobrą, ale nie wybitną jakość filiżanki (cup quality).
Typy owoców i początki selekcji
Istnieją typy Catuaí z żółtymi i czerwonymi owocami. Od momentu powstania dokonano licznych selekcji tej odmiany w różnych krajach. Krzyżówkę stworzono w 1949 roku z połączenia żółtej Caturry i Mundo Novo — początkowo oznaczono ją jako H-2077.
Wprowadzenie do Brazylii i komercjalizacja
Odmiana została oficjalnie wprowadzona do uprawy w Brazylii w 1972 roku po selekcji rodowodowej (czyli selekcji indywidualnych roślin przez kolejne pokolenia). Obecnie uprawiana jest szeroko na terenie całego kraju. W Brazylii dostępnych jest wiele linii odmiany Catuaí — niektóre z nich charakteryzują się wyjątkowo wysoką plennością.
Adaptacja w Ameryce Środkowej
Linie Catuaí przeniesione do Ameryki Środkowej wydają się mniej wydajne. Badania przeprowadzone w Hondurasie i Kostaryce nie wykazały istotnych różnic w plonach między Catuaí a Caturrą. Odmiana została po raz pierwszy wprowadzona do Hondurasu w 1979 roku, gdzie została przetestowana przez Instituto Hondureño del Café (IHCAFÉ). Komercyjna dystrybucja rozpoczęła się w 1983 roku po selekcji dwóch linii do sadzenia. Przez pewien czas Catuaí stanowiła niemal połowę wszystkich upraw Arabiki w kraju.
Wpływ na uprawy i dalsze krzyżówki
Naukowcy z IHCAFÉ nadal aktywnie pracują nad dalszym rozmnażaniem Catuaí, m.in. tworząc hybrydy z liniami Timor Hybrid. Odmiana ta ma także duże znaczenie ekonomiczne w Kostaryce — została tam wprowadzona w 1985 roku, a jej potomstwo rozprzestrzeniło się po całym kraju. W Gwatemali Catuaí pojawiła się już w 1970 roku i obecnie stanowi około 20% krajowej produkcji kawy. W innych krajach Ameryki Środkowej jej obecność jest marginalna.
Wpływ na intensyfikację upraw kawy
Dzięki niewielkiemu wzrostowi, który umożliwia gęstsze sadzenie i bardziej efektywny zbiór, Catuaí przyczyniła się do intensyfikacji upraw kawy na pełnym słońcu w Ameryce Środkowej w latach 70. i 80. XX wieku.
Odmiana pokrewna – Garnica
Podobna odmiana o nazwie Garnica została opracowana przez Meksykański Instytut Kawy (INMECAFÉ) w latach 1960–61 poprzez skrzyżowanie Mundo Novo z Caturra Amarillo. Próby adaptacyjne rozpoczęto w latach 1978–79, jednak INMECAFÉ zostało rozwiązane w 1989 roku, zanim zakończono pełną selekcję rodowodową. Dalsze selekcje prowadzili prywatni producenci w Meksyku, jednak śledzenie tej odmiany jest dziś utrudnione.
